Giao thừa không chỉ đơn thuần là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, mà còn là một khoảnh khắc linh thiêng, có ý nghĩa sâu sắc trong lòng mỗi người dân Việt Nam. Đây là dịp để tiễn đưa vị quan Hành khiển năm cũ và đón chào vị quan Hành khiển năm mới. Nghi lễ Trừ tịch được thực hiện trong đêm Giao thừa mang đậm giá trị văn hóa và tâm linh, phản ánh niềm tin của người dân vào một năm mới an khang, thịnh vượng.
Ý Nghĩa của Lễ Trừ Tịch
Khái Niệm Trừ Tịch
Trừ tịch là một từ Hán Việt, trong đó "Trừ" có nghĩa là "trao lại chức quan" và "Tịch" có nghĩa là "ban đêm". Lễ Trừ tịch được tổ chức vào đêm cuối cùng của tháng Chạp, là thời điểm năm cũ kết thúc và năm mới bắt đầu. Sau khi tiễn ông Công ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp, không khí Tết bắt đầu rộn ràng, và người dân tích cực chuẩn bị cho lễ Giao thừa.
Tục Tiễn Quan Hành Khiển
Theo quan niệm dân gian, có 12 vị quan Hành khiển, mỗi vị phụ trách một năm trong chu kỳ 12 năm. Khi một vòng tròn 12 năm khép lại, vị Hành khiển sẽ quay trở lại. Lễ Trừ tịch không chỉ là nghi thức cúng bái mà còn mang ý nghĩa "tống cựu nghinh tân" - tiễn vị Hành khiển cũ và đón chào vị Hành khiển mới.
Phan Kế Bính trong tác phẩm
Việt Nam phong tục đã từng viết: "Trừ tịch là chiều hôm trừ hết năm cũ mà sang năm mới. Lại có nghĩa là ngày trừ khử ma quỷ". Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc xua đuổi những điều xui rủi, cũ kỹ để mở ra một năm mới nhiều may mắn và tốt đẹp hơn.
Sự Tôn Sùng Quan Hành Khiển
Trong 12 vị quan Hành khiển, mỗi vị được tôn sùng với những phẩm chất khác nhau. Có quan niệm cho rằng, các vị quan sẽ luân phiên trông coi việc dưới trần gian và điều thiện hay điều ác đều do các ngài dâng tấu với Ngọc Hoàng. Nếu năm nào đón vị Hành khiển thiện, hạ giới sẽ được bình an, ngược lại, nếu đón vị Hành khiển ác, nhân gian sẽ gặp nhiều hoạn nạn.
Người dân thường tổ chức lễ Trừ tịch với sự trang trọng, từ triều đình đến các gia đình bình dân. Dưới thời vua Gia Long, lễ Trừ tịch được tổ chức rất công phu ở Thái miếu và từ đường.
Quan Hành Khiển và Thái Tuế
Khái Niệm Thái Tuế
Trong hệ thống Chiêm tinh học phương Đông, sao Mộc hay còn gọi là Mộc tinh, thường được biết đến với tên gọi sao Thái Tuế. Sao này quay quanh Mặt Trời một vòng trong 12 năm. Mỗi năm, sao Mộc đi qua một cung trên đường Hoàng đạo, tương ứng với 12 cung từ Tý đến Hợi.
Khi sao Mộc đi vào cung nào thì năm đó được gọi là năm của con giáp tương ứng. Ví dụ, năm 2024, sao Mộc sẽ đi vào cung Thìn, được gọi là năm Giáp Thìn.
Vị Quan Hành Khiển Đương Nhiệm
Mỗi năm, sao Mộc đi qua được gọi là sao Thái Tuế và được tôn là vị Hành khiển đương niên. Theo niềm tin phong phú về tín ngưỡng, 12 vị Hành khiển không chỉ là những ngôi sao mà còn là 12 vị thần đại diện cho tính cách và quyền lực khác nhau trong việc giám sát và quản lý đời sống của người dân.
Bên cạnh vị quan Hành khiển, còn có vị Phán quan đi cùng, thực hiện nhiệm vụ ghi chép công tội của người dân. Sự giúp đỡ của các vị này không chỉ là một phần của lễ Trừ tịch, mà còn là sự thể hiện niềm tin của người dân vào một năm mới tốt đẹp.
12 Vị Quan Hành Khiển Năm 2024
Dưới đây là danh sách các vị quan Hành khiển, Hành binh và Phán quan theo thứ tự từ năm Tý đến năm Hợi:
- Năm Tý: Chu Vương Hành khiển, Thiên Ôn Hành binh chi thần, Lý Tào Phán quan.
- Năm Sửu: Triệu Vương Hành khiển, Tam Thập lục thương Hành binh chi thần, Khúc Tào Phán quan.
- Năm Dần: Nguy Vương Hành khiển, Mộc Tinh Hành binh chi thần, Tiêu Tào Phán quan.
- Năm Mão: Trịnh Vương Hành khiển, Thạch Tinh Hành binh chi thần, Liễu Tào Phán quan.
- Năm Thìn: Sở Vương Hành khiển, Hỏa Tinh Hành binh chi thần, Biểu Tào Phán quan.
- Năm Tị: Ngô Vương Hành khiển, Thiên Hao Hành binh chi thần, Hứa Tào Phán quan.
- Năm Ngọ: Tần Vương Hành khiển, Thiên Mao Hành binh chi thần, Ngọc Tào Phán quan.
- Năm Mùi: Tống Vương Hành khiển, Ngũ Đạo Hành binh chi thần, Lâm Tào Phán quan.
- Năm Thân: Tề Vương Hành khiển, Ngũ Miếu Hành binh chi thần, Tống Tào Phán quan.
- Năm Dậu: Lỗ Vương Hành khiển, Ngũ Nhạc Hành binh chi thần, Cự Tào Phán quan.
- Năm Tuất: Việt Vương Hành khiển, Thiên Bá Hành binh chi thần, Thành Tào Phán quan.
- Năm Hợi: Lưu Vương Hành khiển, Ngũ Ôn Hành binh chi thần, Nguyễn Tào Phán quan.
Năm 2024 là năm Giáp Thìn, tương ứng với vị Sở Vương Hành khiển, Hỏa Tinh Hành binh chi thần, cùng Biểu Tào Phán quan.
Nghi Thức Cúng Đêm Trừ Tịch
Chuẩn Bị Lễ Vật
Hàng năm, người dân thường tổ chức nghi lễ cúng Giao thừa ngoài trời, với mâm lễ để tạm biệt vị Hành khiển năm cũ và đón chào vị Hành khiển năm mới. Mặc dù tùy thuộc vào phong tục từng vùng miền mà lễ vật có sự thay đổi, nhưng nhiều gia đình vẫn chọn cúng ngoài trời để thể hiện lòng thành kính.
Trong các bài văn khấn Giao thừa, gia chủ sẽ khấn danh vị của quan Hành khiển, Hành binh và Phán quan của năm đó. Lễ vật dâng cúng cũng cần phải đúng màu sắc tượng trưng cho Hành khiển năm ấy, căn cứ vào thuyết Ngũ hành.
Nguyên Tắc Cúng Lễ
Theo Ngũ hành, lễ vật cúng sẽ được phân chia theo màu sắc tương ứng với năm:
- Năm Canh, Tân thuộc hành Kim: Cúng màu trắng.
- Năm Giáp, Ất thuộc Mộc: Cúng màu xanh.
- Năm Nhâm, Quý thuộc Thủy: Cúng màu đen.
- Năm Bính, Đinh thuộc Hỏa: Cúng màu đỏ.
- Năm Mậu, Kỷ thuộc Thổ: Cúng màu vàng.
Năm 2024, gia chủ cần chuẩn bị lễ vật như ngựa và áo mũ màu xanh để dâng cúng cho vị Hành khiển Sở Vương.
Diễn Biến Nghi Lễ
Lễ vật cúng ngoài trời thường bao gồm các món đơn giản như gà luộc, cháo, gạo muối, trầu cau, trà rượu, hoa quả, tiền vàng mã và bộ mũ áo. Đặc biệt, trong ngày Giao thừa, việc hóa vàng mã cũng được thực hiện để thể hiện lòng thành của gia chủ.
Có một vấn đề thú vị trong tục lệ này, đó là việc nhiều người mua bộ mã gồm mũ áo, hia của Táo quân kèm theo một bộ mũ áo lớn của Quan Thần linh. Có hai quan điểm tranh luận về điều này. Một bên cho rằng chỉ cần hóa bộ của ông Táo, còn bộ của Quan Thần linh để đến ngày Giao thừa mới hóa. Phía còn lại cho rằng, cả bộ của ông Công ông Táo và Quan Thần linh đều cần phải hóa.
Kết Luận
Lễ Trừ tịch và nghi thức cúng Giao thừa không chỉ là một phần không thể thiếu trong văn hoá Tết của người Việt mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Qua các nghi lễ này, người dân gửi gắm những ước mong, hy vọng về một năm mới bình an, may mắn và phúc lộc tràn đầy. Sự trao gửi giữa năm cũ và năm mới, giữa vị Hành khiển cũ và mới chính là cầu nối giữa con người với thế giới tâm linh, thể hiện lòng thành kính và sự tôn trọng đối với các vị thần linh.
Theo Minh Dương
